Gölcük(Kocaeli) doğumlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü mezunu bir akademisyen olan Tayfun Akkaya, yüksek lisansını Prof. Dr. Semavi Eyice’nin öğrencisi olarak Karadeniz Ereğli üzerine hazırladığı “Herakleia Pontike(Karadeniz Ereğlisi)’nin Tarihi Gelişimi ve Eski Eserleri” adlı çalışmasıyla (1) yapmıştır.
Tayfun Akkaya’nın, 1990-94 yılları arasında değişik tarihlerde Ereğli’de bulunarak hazırladığı çalışmasını kendisine öneren Hocası Prof. Dr. Semavi Eyice, Amasra’nın köklü ailelerinden birinden gelen 1922 doğumlu, 2018 Mayısında ebediyete uğurladığımız, memleketin yetiştirdiği Bizans üzerine uzmanlaşmış en değerli sanat tarihçisidir.
Eserlerinin bibliyografyası dahi 116 sayfalık bir kitap (2) oluşturan Eyice, sadece TTK tarafından yayımlanmış çalışmaları 1340 sayfaya ulaşan çok zengin bir külliyata sahiptir(3). Yakın çevremizden Amasra ile ilgili bir monografisi (4) de bulunan Hocamız, bizim araştırmalarımızda da 2017 Nisan ve Mayısında yer verdiğimiz iki Seyyah hakkındaki makalesiyle (5) ve geçtiğimiz yıl Aralık ayında konu ettiğimiz, Ereğli’de bulup yayımladığı Karamanlıca bir çeşme kitabesiyle (6) bize de yol gösterici olmuştur.
Ereğli üzerine ayrıntılı bir çalışmasının olmamasının kentimiz açısından büyük bir kayıp olduğunu düşündüğüm Eyice, kendisi de bu konuda bir eksiklik hissediyordu ki, eserine yazdığı önsözün ilk cümlesinde Akkaya’nın da belirttiği gibi öğrencisine 1989 yılında Herakleia Pontike hakkında bir çalışma yapmasını önermiştir.
Önsözünde yazdıklarından anladığımız kadarıyla bu konuda birlikte çalışacağı bir ekibe sahip olmayan Akkaya, beş yılda tamamladığı çalışması süresince ailesinin destek ve katkılarıyla, Prof. Dr. Semavi Eyice’nin yönlendirmelerinden ve kendisiyle birlikte Marmara Üniversitesi’nde görev yaptığı Prof. Dr. Selçuk Mülayim’in yardımlarından güç almıştır.
Akkaya, Herakleia Pontike’nin M.Ö. 550 dolaylarında Dor boylarının buradaki “Mariandyn” olarak tabir edilen yerleşik halkı egemenlikleri altına almasıyla kurulduğunu, Hellenistik, Roma, Bizans ve Türk dönemlerinde gelişmesine devam ederek bu süreçlere ait örnekleri barındıran bir yerleşim merkezi halini aldığını, ancak ne yazık ki bölgede düzenli bir kazı çalışması yapılamadığından Hellenistik devre ve daha öncesine ait kalıntıların toprak altında gömülü bulunduğunu belirtir. Hafriyatlar sırasında tesadüfen ortaya çıkan eserler ise o tarihte henüz hizmete açılmamış olan Ereğli Arkeoloji Müzesinin bahçesinde ve depolarında yer almakta, bazı eserler ise Amasra Müzesi ve İstanbul Arkeoloji Müzesi koleksiyonlarına girmiş bulunmaktadır.
Geçtiğimiz aylarda konu ettiğimiz Dörner ve Hoepfner’in çalışmalarının rehberliği olmasa, çalışmasının sağlıklı bir şekilde yürütülme imkânı olmayacağını da belirten Akkaya, monografisinde bu iki çok değerli çalışmayı büyük ölçüde temel almış, ancak yapıldığı günlerdeki kentin durumunu da başarılı bir biçimde yansıtarak 1962’den sonra yapılmış bazı çalışmaları da değerlendirmiştir.
Eserin ilk bölümü, kentin topoğrafyası ve tarihçesine ayrılmıştır. 20 sayfalık bu bölümden sonra gelen 8 sayfalık kısımda kent hakkındaki incelemelerde kasabadan söz eden seyyah ve ilmi araştırmalara, ağırlıkla Hoepfner’in çalışmasındaki metine dayanarak, yer verilir. 135 sayfa uzunluğundaki üçüncü bölümde ise, kentteki eski eserler, antik devre ait eserler, Rum kilisesi ve Ereğli’deki muhtelif kalıntılara dair katalog çalışması başlıkları altında incelenmiştir. Bu bölümün ağırlığı, Akkaya’nın bizzat inceleyerek yazdığı 67 sayfalık Katalog bölümündedir. Bu başlıkta yer alan tek tek parçaların büyük bir bölümü daha önce hiç yayınlanmamış olup, ilk kez ele alınmaktadır. Yayınlanmış olan eserlerin de yayınlandıkları yerlere ilgili göndermeler yapılmıştır. Katalogdaki eserler, ait oldukları devirlere göre değil de, lahitler, mezar taşları, çeşitli mimari plastik parçalar, heykel ve kabartmalar, küçük sanat eserleri, vs. gibi ayırımlara göre tasnif edilmişlerdir. Bu arada, Grekçe lahit kitabeleri, mezar stellerindeki ve çeşitli mimari plastik parçalardaki kitabeler, mealen okunmuş olup, bunlar epigrafların ayrıntılı çalışmalarına sunulmuştur. Tüm tescilli yapıtlar, metinde envanter numaraları ile birlikte belirtilmiş, böylece araştırmacı ya da ziyaretçilerin eski eserleri kolayca bulabilmelerine imkan tanınmıştır. Çalışma genel bir monografya olduğundan, eserlerin ele alınış biçimleri zorunlu olarak sınırlanmış, daha sonraki geniş kapsamlı kazı ve araştırmalar için bir rehber olması düşüncesi de göz önünde tutulmuştur.
Sözünü ettiğimiz Katalog çalışması bölümü, 80 x 80 cm büyüklüğünde, tescilli antik eserleri ve SİT alanı bölgelerini gösteren haritası ve kentin 1990’lı yıllardaki durumunu belirlemesi dışında Akkaya’nın çalışması Avusturya Bilimler Akademisi yayını iki kitabın ayrıntılı ve özenli çalışmasından uzak bir eserdir. Kitabın sonundaki harita ve planların (Harap bir Hamam planı hariç) tamamı bu iki kitaptan alınmıştır.
Prof. Dr. Akkaya’nın Din ve Mitoloji, Hıristiyanlık, Sanat ve Mimarlık kategorilerinde kitapları da bulunur.(7)
Aşağıda kısayolunu verdiğimiz Gürdal Özçakır’ın blog sayfasında, Akkaya’nın Argonautlar Seferi ve kentimiz konulu, kitapta yer almayan bir makalesini okuyabilirsiniz.(8)
DİPNOTLAR...................................
(1) Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)’nin Tarihi Gelişimi ve Eski Eserleri – Yrd. Doç. Dr. Tayfun Akkaya – Truva Yayıncılık – İstanbul, 1994.
(2) Semavi Eyice Kaynakçası – Yasemin Akçaoğlu-Sema Doğan – Kitap Yayınevi – İstanbul, 2009.
(3) Prof. Dr. Semavi Eyice Külliyatı I-Türk Tarih Kurumunda Yayımlanmış Çalışmaları – Derleyen: Sema Doğan – Türk Tarih Kurumu Yayınları – Ankara, 2015.
(4) Küçük Amasra Tarihi ve Eski Eserleri Kılavuzu – Prof. Dr. Semavi Eyice – Türk Tarih Kurumu Basımevi – Ankara, 1965.
(5) X. Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens – Doç. Dr. Semavi Eyice – Belleten – Cilt: XXVII Sayı: 105- Ocak 1963 - Türk Tarih Kurumu, Ankara. Sayfa : 59-104.
(6) http://www.gazeteregli.com/eregli-haber/gazete-eregli/?id=4932
(7) Bir Şehir Monografisi: Silivri 1 (Elif Bilici ile birlikte) – Silivri Belediyesi Yayınları – İstanbul, 2011.
Ortodoks İkonaları: Genel Bir Bakış – Arkeoloji ve Sanat Yayınları – İstanbul, 2014.
Akademik ve Disiplinlerarası Yeni Sanat Eleştirisi Kuramı – Arkeoloji ve Sanat Yayınları – İstanbul, 2015.
(8)http://kdzereglifutbol.blogspot.com/2007/10/argonautlar-seferi-ve-karadeniz.html
