Yanık nedir?

Yanık; yüksek derecede ısı, güneş, kimyasal madde, elektrik ve radyasyon temasına maruz kalma sonucu ciltte oluşan doku harabiyetidir.

Isının yüksekliği veya temas süresine bağlı olarak derinin yüzeyel, orta ve derin tabakaları yanarak ölü hale gelebilir. Yanığın tek etkilediği yer deri değildir. Yanık tüm organizmayı etkileyen bir travmadır. Yanık sonucunda oluşan doku tahribatının ölçüsü, yanıklı alanın büyüklüğüne ve yanığın oluşmasına neden olan etkenin devamlılığına bağlı olarak değişmektedir.

Kaç çeşit yanık vardır?

1. Fiziksel yanıklar: Isı, elektrik, ışın, sürtünme ve donma sonucu oluşan yanıklar fiziksel yanıklardır.

2. Kimyasal yanıklar: Asit alkali madde ile oluşan yanıklardır.

Yanığın ciddiyetini belirleyen faktörler nelerdir?

Yanığın derinliği, yaygınlığı, etkilenen bölge, enfeksiyon riskinin olup olmaması, hastanın yaşı, solunum yoluyla görülen zarar varlığı ve önceden var olan hastalıklar yanığın ciddiyetini belirleyen faktörlerdir.

Yanık nasıl derecelendirilir?

Yanıklar; derinlik ve şiddet açısından cilt yüzeyine ne kadar nüfuz ettiğine bağlı olarak; birinci, ikinci veya üçüncü derece yanık şeklinde sınıflandırılır. Yanıkların ciddiyeti derinlikleri ile orantılı olarak artar.

Birinci derece (yüzeysel) yanıklar

Yalnızca derinin en üst tabakası olan epidermis tabakasını etkiler. Yanığın fiziki görünümü kırmızı, kuru, ödemli ve kabarcıksızdır. Yanık bölgesinde ağrı hissedilebilir. Bu yanıklara en iyi örnek güneş yanığıdır. Bu tür yanıklarda uzun süreli doku hasarı nadiren görülür ve genellikle cilt renginde hafif bir değişim gözlenir. Yanık bölgesindeki deri 1-2 hafta içinde yüzeyel olarak dökülür. Kısa sürede iz kalmadan iyileşir.

İkinci derece yanıklar

Derinin üst tabakası olan epidermisin yanı sıra dermis olarak adlandırılan derin tabakayı da etkiler. Yanığın fiziksel olarak görünümü kırmızı, beyaz, içi su dolu kabarcıklı (bül), benekli ve şiş olabilir. Doku hasarı birinci derece yanıklardan fazladır, çok ağrılı, iltihaplanmaya açık yanıklardır. Pansumanlarla 2-3 haftada iyileşir. Kimi zaman cerrahi tedavi yöntemlerine başvurulabilir.

Üçüncü derece yanık

En ciddi yanıklar üçüncü derece yanıklardır. Üçüncü derece yanıklar derinin tüm katmanlarını (epidermis ve dermis tabakalarını) yok etmenin yanı sıra, cildin yağ tabakasına kadar etki eder. Kemik, kas ve tendonlarda kalıcı hasara neden olabilir. Yanık bölgesinin rengi kahverengi, siyah ve beyazımsı-sarımsı renge dönmüştür. Sinir uçları tahrip olduğu için ağrı yoktur. Bu türdeki yanıklar, cerrahi müdahale, yoğun bir tedavi ve rehabilitasyon süreci gerektirir. Enfeksiyon, ödem ihtimali çok yüksektir. İyileşmesi çok uzun sürer ve iz kalır.

Yanığa ne iyi gelir?

Yanığa mümkün olan en kısa sürede, doğru ilk yardımı uygulamak kritik önem taşımaktadır. Çok kısa sürede derinin tüm katmanlarına nüfuz edebilir. Ayrıca, ciltte kalıcı hasara ve hatta ölüme neden olabilir. İlk yardım ne kadar başarılıysa, ciltteki hasar ve hayati tehlikenin de o kadar az olacağı söylenebilir. Yanık vakalarında yapılması gereken acil müdahaleler yanık derecelerine göre şu şekildedir:

Birinci derece yanığa ne iyi gelir?

• Kişi, yanık etkenlerinden hemen uzaklaştırılmalıdır.

• Yanmış cildi, soğuk suya tutun veya bölgeye soğuk kompres yapın. Yanığın derinliğini artırmamak ve ağrının dindirilmesi için çeşme suyuna batırılmış (ıslatılmış) bezler tatbik edilmelidir. Buz kullanmaktan kaçının, çünkü buz koyulması daha büyük hasara yol açabilir.

• Yanık bölgesi çok çabuk şişebileceği için aksesuarları (yüzük, bilezik, saat gibi eşyalar) hızla çıkartmak önemlidir ancak bu işlem nazikçe zarar vermeden yapılmalıdır. Yanan elbiseler soyularak değil makasla kesilerek çıkarılmalıdır.

• Yanık üzerine yağ, losyon veya jel sürmeyin. Yanık bölgesine günde 2-3 kez doktorunuzun önereceği uygun bir merhem sürmek yeterli olacaktır. Bu sayede, bölgenin kuruması önlenir ve kişinin hissettiği ağrı azalır.

• Yanmış bölgede ağrı hissedilebileceğinden, ağrı kesici desteği sağlanması oldukça önemlidir.

İkinci ve üçüncü derece yanığa ne iyi gelir?

• Kişinin alevlerden kurtulmasına yardımcı olun ve üzerindeki ateşi söndürün. Elektrik kaynaklı yanıklar için, yanan kişiye yaklaşmadan önce güç kaynağının kapalı olduğundan emin olun.

• Yanmış bölgelerde şişlik ve deride derin hasar görülebileceği için, yaralanan kişinin yanan malzemeyle temasını hemen kesin. Sıcak veya yanmış giysileri ve takı, kemer gibi eşyaları da çıkarın. Giysiler cilde yapışmışsa, etrafını kesin veya yırtın.

• Yanık alanını soğuk, nemli bir bandaj veya temiz bir bez ile örtün.

• Yanık bölgesini soğuk suya tutarak derhal en yakın sağlık merkezine başvurun. Büyük, şiddetli yanıkları su ile temas ettirmeyin. Bunu yapmak ciddi bir vücut ısısı kaybına (hipotermi) neden olabilir.

• Mümkünse yaralı bölgeyi kalp seviyesinin üzerine kaldırın.

• Şok belirtilerinin varlığına (bayılma, soluk ten rengi veya özellikle sığ bir şekilde nefes alma) dikkat edin.

Kimyasal yanıklarda ilkyardım nasıl olmalıdır? Kimyasal yanığa ne iyi gelir?

• Yanığa neden olan kimyasal maddenin en kısa sürede deriyle teması kesilmelidir,

• Bölge bol tazyiksiz soğuk suyla, en az 10 dakika yumuşak bir şekilde yıkanmalıdır,

• Kimyasalla temas eden giysi ve aksesuarlar çıkarılmalıdır,

• Yanmış bölgenin üzeri örtülmelidir,

• Kısa sürede en yakın sağlık merkezine başvurulmalıdır.

Yanıkta yapılmaması gerekenler nelerdir?

Yanıklarda hastalara soğuk su ile kompres yapılması rahatlatıcıdır. Uzun süreli buz kompresleri ise zararlı olabilir, elektrik yanıklarında da hastaya kesinlikle su ile müdahale edilmemelidir. Yanık ertesi oluşan su kabarcıkları, proteinden zengin bir sıvı içerir ve ölü tabakayı ve hemen altındaki dokuları korumakla görevlidir ve patlatılmamalıdır.

Halk arasında yaygın olarak uygulanan diş macunu, yoğurt, zeytinyağı gibi maddelerin sürülmesinin yanık iyileşmesine katkısı olmadığı gibi enfeksiyon riskini de artırmaktadır.

Yanıkta tedavi

Yanık ciddi bir olaydır ve uygun tedavi edilmediği takdirde ölüm veya sekellerle sonlanabilir. Yanığın iyileşmesinde derinliği kadar vücudun ne kadarını ve neresini tuttuğu da önemlidir. El yüz ve genital bölge yanıkları mümkünse hastanede yatırılarak tedavi edilmelidirler çünkü bu bölgede oluşacak sekeller hayatı çok olumsuz etkileyebilir.

Birince derece yanık için ne yapılır?

Küçük ya da birinci derece yanıkların çoğunlukla evde tedavi edilmesi mümkündür. Bu vakalarda, 1-2 hafta içerisinde iyileşme gözlenir.

• İlk yardımın ardından yanık bölgesine steril bez ve yanık merhemiyle, gerekirse topikal anestezik ilaçlarla pansuman yapılmalıdır.

• İnflamasyon ve ağrı görülen durumlarda, ağrının hafifletilmesi amacıyla ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir.

• Yanığın derecesi fark etmeksizin, iyileşme sağlandıktan sonra yanan bölgeye nemlendirici sürülmesi gerekir.

İkinci ve üçüncü derece yanık için ne yapılır?

Tedavide temel olarak yanık kaynaklı ağrının hafifletilmesi ve kontrol altına alınması, enfeksiyonunun önlenmesi ve ölü dokunun vücuttan çıkarılması hedeflenir. Aynı zamanda, dokuya işlevinin yeniden kazandırılması da tedavide üzerinde durulan hususlardan biridir. İkinci ve üçüncü derece yanıkların tedavisi yanık uzmanı tarafından yapılmalıdır.

• Yüzeyel 2. derece yanıkta iz kalmaz ancak derin 2. derece yanık iz bırakarak iyileşir. Yanık bölgesindeki su dolu kabarcıklar korunmaya çalışılmalıdır. Uygun pansumanlar ve antibiyotik tedavisi ile takip edilir. İyileşme süresi yüzeyel yanıklarda 1 hafta ile 10 gün arasındadır. Derin 2. derece yanıklarda ise iyileşme 2-3 hafta arasındadır.

• Üçüncü derece yanıklarda deriyi yenileyecek deri ekleri kalmamıştır. İyileşme yanık kenarlarından gelişen deri ile oluşur ve rahatsız edecek yara izi gelişir. Kötü yara iyileşmesini önlemek için yanık bölgesine deri nakli yapılabilir. Küçük alanlar pansumanlarla iz bırakarak iyileşirken büyük alanların iyileşmesi çok zaman alır ve bu süre içinde enfeksiyon gelişirse hayati tehlike oluşabilir.

Yanık rehabilitasyonu

Yanık rehabilitasyonu akut tedavi aşamasında başlar ve yanığın boyutuna bağlı olarak günler, aylar, yıllar sürebilir. Rehabilitasyon, her hastanın özel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır; bu nedenle her program farklıdır. Bir yanık rehabilitasyon programının hedefleri, hastanın mümkün olan en yüksek işlev ve bağımsızlığa dönmesine yardımcı olurken, genel yaşam kalitesini fiziksel, duygusal ve sosyal olarak artırmayı içerir.

Bu hedeflere ulaşmaya yardımcı olmak için yanık rehabilitasyon programlarında gerçekleştirilen tedavi aşağıdakileri içerir:

• Yara bakımı

• Ağrı yönetimi

• Konumlandırma, splintleme ve egzersiz fizik tedavileri

• Günlük yaşam aktivitelerine yardım için mesleki terapi

• Kozmetik rekonstrüksiyon

Skar revizyonu, yanık nebdelerinin (skar) lazerle yumuşatılması sonrasında kök hücreden zenginleştirilmiş yağ dokusu uygulanması, PRP/mezoterapi uygulamaları

• Deri grefti

Cilt dokusunun derin tabakalarına kadar nüfuz eden yanıkların yol açtığı hasarlı dokunun sağlıklı cilt dokularıyla yenilenmesi olarak tanımlanabilir. Bu işlem için kullanılacak dokular, donörlerden alınabilir.

• Depresyon, yas, kaygı, suçluluk ve uykusuzluk gibi yaygın duygusal tepkilerin üstesinden gelmek için psikolojik danışmanlık

• Beslenme danışmanlığı

Ciddi bir yanık, sadece fiziksel olarak değil, duygusal olarak da son derece yıkıcı bir yaralanma olabilir. Sonuçlar sadece yanık hastasını değil tüm aileyi etkileyebilir.