Sadi Yaver ATAMAN ülkemizin tanınmış Folklor Araştırmacısı ve Türk Halk müziği uzmanıdır. Yaşamının bir bölümü doktor olan babasının görevi sebebiyle Kdz. Ereğli de geçmiştir. Özellikle Safranbolu, Bartın, Karabük, Zonguldak, Kastamonu, Ereğli ve Alaplı yöresi ile ilgili çalışmalarda bulunmuş birçok türkünün derlenmesinde emek vermiştir. Sadi Yaver ATAMAN 23 Nisan 1906'da babasının görevli bulunduğu Yanya'da doğdu. Babası, Kafkasyalı mücahit Şeyh Şamil'in baba soyundan Dr. Ali Yaver ATAMAN; annesi, Safranbolu “Cılız” soyundan Habibe Yekta ATAMAN'dır.

Dr. Ali Yaver ATAMAN hakkında Zonguldak ( Memleket Gazetesi ) Kdz. Ereğli Muhabiri Mehmet Emin Bey 28 Temmuz 1931 tarihli gazetede yayınlanan bir gezi yazısında şu bilgileri vermektedir: “Ereğli’ye gideceklere tavsiye ederim. Hastaneyi mutlaka görsünler. Bu güzel sağlık ve şifa yurdu, şehrin en gönül alıcı bir mevkiindedir. Deniz üstünde yeşillere bürünen bir köşk gibidir. Hususi idare tarafından idare edilmekte olan bu müessese Ereğli’nin yüzünü güldüren bir varlıktır. Hastane hekimi Ali Yaver Bey bütün bir şefkatle hastaları için titreyen kıymettar ve hürmete layık bir zattır. Hastane onun yüksek himmeti ile intizam ve mükemmeliyet içinde, cazibeli bir sima taşıyor.”

Sadi Yaver İptidai Mektep (İlkokul), Rüştiye (Ortaokul) ve İdadi’yi (Lise) Safranbolu’da (1922), Lise eğitimini İstanbul’da tamamladı. 1926 yılında İstiklal lisesinden mezun oldu. Lise eğitiminin ardından, İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği kısmına kaydolduysa da; bu eğitimini yarım bıraktı. Müziğe olan tutkusu nedeniyle, eski adı “Daru’l-Elhan” olan İstanbul Konservatuarı’na girdi ve buradan 1930 yılında mezun oldu.

Konservatuar eğitimi sırasında Rauf Yekta Bey, Zekaizade Hafız Ahmet Bey, Kaşıyarık Hüsamettin Bey, Musa Süreyya Bey, Muallim İsmail Hakkı Bey, Mehmet Zati ARCA, Veli KANIK ve Ziya ÜSKÜDARLI gibi müzik adamlarından ders aldı.

Konservatuar eğitimini sürdürürken, ayrıca; 1928-1930 yılları arasında Mehmet Fuat KÖPRÜLÜ’nün Türkiyat Enstitüsü’ndeki derslerine devam etti.

1930 yılında Konservatuar eğitimini tamamladıktan sonra,“Musiki Muallim Mektebi Ehliyet Sınavı”nı da başarı belgesi alarak kazanan Sadi Yaver ATAMAN 1931 yılından itibaren müzik öğretmeni olarak devlet hizmetine girdi. Önce, Üsküdar Ortaokulu’nda

( 1931 ), ardından 1931-1935 yılları arasında Karadeniz Ereğlisi’nde (Alaplı’da) müzik öğretmeni olarak görev yaptı.

Askerlik sonrasında, tekrar öğretmenlik görevine döndü. 1938 yılında, öğretmenlik görevinden kendi isteği ile ayrıldı.

Zonguldak ( Memleket Gazetesi ) Kdz. Ereğli Muhabiri Mehmet Emin Bey yukarıda belirttiğimiz yazısında o sırada henüz 25 yaşında göreve yeni başlamış bir öğretmen olan Sadi Yaver Beyden şöyle bahsetmiştir: “İdman yurdu üç ihtisas şubesine bölünmüştür. Musiki, Denizcilik, Avcılık. Musiki şubesinin reisliğini ifa eden konservatuardan mezun Sadi Yaver Bey adlı değerli bir gençtir. “Ereğli Mecmuasında” Halkiyat ve Anadolu türkülerimize dair istifadeli yazılar çıkıyor. Musiki şubesinin yakında büyük bir konser için hazırlanmakta olduğunu haber aldım.”

1938-1940 yılları arasında, Ankara Radyosu Halk Müziği yayınları yöneticiliğine getirildi. Hazırlayarak sunduğu programlarla, halk müziğimizi folklorik değerleriyle ve açıklamalı olarak ilk kez, halka tanıtmaya başladı. Ayrıca, bir süre Ankara Polis Koleji’nde öğretmenlik yaptı. ( 1939 )

1940 yılında bağımsız olarak, Karabük Belediye Başkanlığı’na seçildi. Aynı zamanda Karabük Halkevi Başkanlığı yaptı. Belediye Başkanlığı görevini sürdürürken ikinci kez, “Teğmen” rütbesi ile askere alındı.( 1940 ) ve “Üsteğmen” rütbesi ile terhis edilerek tekrar "Belediye Başkanlığı" görevine döndü. ( 1942 ) Karabük’te bulunduğu yıllarda, Karabük adı ile bir de folklor dergisi çıkardı.

1946 yılında üçüncü kez askere alındı ve 1947 yılında terhis edildi. Askerlik dönüşü, İstanbul Beyazıt Bucak Müdürlüğü görevine tayin oldu.( 1948 )

1950 yılında, İstanbul Radyosu’nda; “Memleket Havaları Ses ve Saz Birliği”ni kurarak, uzun yıllar bu topluluğun yöneticiliğini ve şefliğini yaptı.

1952 yılında, Bucak Müdürlüğü’nden kendi isteği ile ayrıldı. Aynı yıl içinde, İstanbul Belediye Konservatuarı bünyesinde, kurulmasına önayak olduğu “Folklor İnceleme ve Derleme Kurulu”na ( 1952 ) atandı ve bu kurula bağlı olarak kurduğu Folklor Tatbikat Topluluğu’nun şefliğine getirildi. ( 1953 ) Bir süre de, “Aksaray Lisesi Müzik öğretmenliği” görevinde bulundu.

1953 yılında, Radyo Islah Komisyonu üyeliği ve Raportörlüğü’ne de seçilen Sadi Yaver ATAMAN, 1955’de Radyo Halk Müziği Müşavirliği’ne getirildi. 1960 yılında bu görevinden ayrılarak bir süre serbest çalıştı. 1963’de, İstanbul Belediye Konservatuarı Folklor İnceleme ve Derleme Kurulu Üyeliği’ne tekrar atandı ve 21 Aralık 1971 tarihinde bu görevinden emekli oldu. 1972 yılından itibaren dört yıl süreyle, Yapı ve Kredi Bankası Genel Müdürlüğü Kültür ve Sanat İşleri Müşavirliği’nde bulundu.

Bazı milli kuruluşların sanat ve kültür hizmetleri yanında, Karadeniz Ereğlisi İdman Yurdu Musiki Şubesi, Türk Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Vakfı, Fatih Halkevi Müzik Kolu, Türk Folklor Derneği, Halk Oyunları Derneği ( HOYDER ), Türk Sanat ve Halk Musikilerini Yaşatma ve Yayma Kurumu, Türk Folklor Kurumu gibi kurum ve derneklerde kurucu üyelik, fahri başkanlık ya da yönetim kurulu üyeliği gibi görevler üstlenmiştir.

Sadi Yaver ATAMAN, 1929 yılından itibaren ülkemizin hemen her yöresinde yaptığı saha araştırmalarıyla, çok sayıda folklorik ve etnografik materyal topladı. Özellikle, Yapı Kredi Bankası Genel Müdürlüğü Kültür ve Sanat İşleri Müşaviri olarak, Anadolu’nun pek çok yöresinde çalışma imkânı buldu. Saha araştırmalarıyla, kültür hayatımıza binlerce türkü ve ezgi kazandırdı.

Bir kısım derlemelerini radyo dalgaları, plaklar ve ilmi yayınlar yoluyla ilim ve sanat camiasına yaymaya çalıştı. Kültür ve sanat camiasında, öncelikle; halk müziği ve oyunlarımızı, folklorik yönüyle tanıtmanın önemini iyi kavramış bir sanat adamı olarak tanındı.

Atatürk’ün huzurunda iki kez saz çalarak, türkü okuma şerefine nail olan; Radyo Kurumu’nun yayın hayatına başladığı ilk yıllarda İstanbul’da, Sirkeci’deki Büyük Postahane’nin üst katında “Mehmet Sadi” adıyla ve Tanburacı Osman Pehlivan ile birlikte canlı yayınlara katılan (1927) , Ankara Radyosu’nda, açıklamalı programlarla halk müziğimizi geniş kitlelere ilk kez yaymaya çalışan, Radyo programları ile Sivas’lı Aşık Veysel ŞATIROĞLU, İnebolu’lu Sarı Recep ( GÜRAY ) ve Bayram ARACI gibi halk müziğimize kaynak olmuş değerleri toplumumuza kazandıran ve kurduğu “Memleket Havaları Saz ve Ses Birliği” ile halk müziğimizi ilk kez konser salonlarına taşıyan Sadi Yaver ATAMAN, sanatçı vasfını, eğitimcilik ve yöneticilik vasıflarıyla birleştirerek sanat uygulayıcılarına daima örnek olmuştur.

Halk Oyunlarımızın gün ışığına çıkarılması ve aslına sadık kalınarak yaşatılması konusunda da, Sadi Yaver ATAMAN önemli hizmetlerde bulundu. Yapı Kredi Bankası tarafından finanse edilen ve Türk Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Tesisleri ( Vakfı )’nin katkıları ile gerçekleştirilen Türk Halk Oyunları Bayramı’nın düzenlenmesinde görevler üstlendi.

Yörelere sıkışmış ve unutulmak üzere olan Halk Oyunlarımızın canlandırılması ve otantik kimlikleri ile sahnelenmesi için gayret gösterdi. Yurt sathında yaptığı saha araştırmalarıyla, pek çok halk oyunu derledi. Yörelerinde, mahalli oyun ekiplerinin kurulmasına önayak oldu. Hemen her yörenin, usta oyunculardan meydana gelen oyun ekiplerini İstanbul’a davet ederek geniş kitlelere ulaşmasını sağlayan isimlerden biri oldu.

Sadi Yaver ATAMAN, sanatçı kişiliği yanında, bir bilim adamı olarak da Türk kültür hayatına hizmet etti. Bilimsel çalışmalarında, çoğunlukla müzikolojik ve folklorik konuları ele aldı.

İlk yazılarını, Karadeniz Ereğli Dergisi ve Bartın Gazetesinde 1931 yılında yayımlamaya başladıktan sonra Bozkurt, Çağımız, Doğu Büyük Ülkü Gazetesi, Dokuz Eylül Dergisi, Folklor, Folklor ( Halk Bilimi ), Folklora Doğru, Folklor Postası, Genç Öğretmen, Halk Bilgisi Haberleri, Halk Eğitimi, Hamsi, Işık Yolu, İstanbul Belediye, Karabük, Karaelmas, Kemal Yolu, Kıyı, Maya, Musiki, Musiki Ansiklopedisi, Musiki Mecmuası, Müzik ve Sanat, Müzik ve Sanat Hareketleri, Orkestra, Orkun, Özleyiş, Pirelli, Sanat-Bilim ve Kültürde Orkun, Sır, Sigorta Dünyası, Sivas Folkloru, Şua, Tarla, Türk Folkloru, Türk Basın Birliği, Türk Folklor Araştırmaları, Türk Musikisi Dergisi, Ülkü, Ülkücü Öğretmen, Varlık, Yelken, Yeni Fırat, Yeni Musiki Mecmuası, Yeni Öğretmen gibi dergilerde, ayrıca; Adalet, Bizim Anadolu, Son Havadis ve Tan gibi gazetelerde, 1000 civarında makale ve tefrikaya imza atmıştır.

Bazı yazılarında Emre KAYAOĞLU takma adını kullanan Sadi Yaver ATAMAN “Görsel Türkiye Ansiklopedisi” ve “Renkli Büyük Türkiye Ansiklopedisi” gibi ansiklopedilerin, Folklor ve Halk Müziği maddelerini yazdı. UNESCO ve çeşitli kültür-sanat kongrelerine davet edildi. Milli ve Milletlerarası Folklor ve Türkoloji Kongreleri ile Sempozyum, Panel ve Seminerlere bildirilerle katıldı. Kırk civarında kitap yazdı ise de, bunlardan yirmiye yakınını yayımlanabilmiştir.

Biri erkek, üçü kız olmak üzere dört çocuk babası olan Sadi Yaver ATAMAN; 10 Aralık 1994 Cumartesi günü İstanbul'da, 88 yaşında vefat etti. Cenazesi, 11 Aralık 1994 Pazar günü, çok sevdiği memleketi Safranbolu'da babasının da yattığı mezarlıkta toprağa verildi.

Çok yönlü bir sanatkâr olan Sadi Yaver ATAMAN Türk Sinemasına da senaryo yazarı ve müzik direktörü olarak hizmet vermiş ayrıca birkaç sinema filminde de bizzat rol almıştır. Özellikle o dönemde sinemada rağbet gören Efe Filmlerinde onun çok yönlü emeğini görürüz.Katkı sağladığı 14 sinema filmi şunlardır: Sihirli Define 1950, Çakırcalı Mehmet Efe 1950, Kendini Kurtaran Şehir/ Şanlı Maraş 1951,Ne Sihirdir Ne Keramet 1951, Zoraki Kahraman 1952, Adak Tepe 1952, Efelerin Efesi 1952, Hürriyet İçin Şahlanan Belde 1952, Kanlı Çiftlik 1952, Çakırcalı Mehmet Efenin Definesi 1952, Duvaklı Göl 1958, Karasu 1958, Sepetçioğlu 1961, Atçalı Kel Mehmet 1964

YAYIMLANMIŞ KİTAPLARI

Aşık Naili 1937, Safranbolu Düğünleri/Oyunlar-Türküler 1936, Anadolu Halk Sazları, Yerli Musikiciler ve Halk Musiki (Müzik) Karakterleri 1938, Bu Toprağın Sesi/Toprak Kokan-Memleket Havaları 1951,Memleket Havaları/I: Esnaf Türküleri 1954, Okullar İçin Halk Müziği ve Müsamere Türküleri 1965,Okullar İçin Yeni Şarkılar ve Kahramanlık Türküleri1966, Başını Vermeyen Şehit Genç Osman 1972, İki Resimli Roman Birarada: Genç Osman (Yazan: Sadi Yaver Ataman - Çizen: Hamit Yüksek) ve Han Buyruğu (Yazan: Mehmet Taşdiken - Çizen: Hasan Karal) 197(?) (tarih yok), 100 Türk Halk Oyunu 1975, Dümbüllü İsmail Efendi, İstanbul, 1975,Türk Halk Oyunları: 1/BARLAR, 1977, Mehmet Sâdi Bey 1987, Atatürk ve Türk Musikisi 1991, Eski Türk Düğünleri 1992,Türk Halk Musikisi ve Bağlama Metodu 1992, Türk İstanbul 1997

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

KAYNAKÇA:

1- Sadi Yaver Ataman, Süleyman ŞENEL, İstanbul, 1995

2-http://www.turkuler.com/tgv/sadiyaver.asp

3-http://www.sinematurk.com/kisi/58619-sadi-yaver-ataman/

4-Pozitif Dergisi “Zonguldak Gazetesi Muhabiri Mehmet Emin Beyin 1931 Yılında Kdz. Ereğli İzlenimleri” Gürdal ÖZÇAKIR Sayı:1 EKİM 2012 Sayfa: 48-49